Vesayet davaları ve vasi atanması kurumu, toplumun en kırılgan bireylerini koruma amacı güden kadim ve temel bir hukuki müessesedir. Türk Medeni Kanunu’nda ayrıntılı olarak düzenlenen vesayet ve vasi atanması süreçleri, genellikle hukuki ehliyetini kullanamayacak durumda olan bireyler için gündeme gelmektedir. Ancak bu teknik ve çoğu zaman özel sayılabilecek süreçler, son yıllarda kamuoyunun yakından tanıdığı bazı kişilerin de vesayet davasına konu olmasıyla birlikte, geniş kitlelerin dikkatini çekmiştir.

Nitekim İnan Kıraç, İzzettin Doğan, Atilla Uras ve Pakize Suda gibi tanınmış isimler hakkında açılan vesayet davaları; hem aile içi ilişkiler, hem de bireyin malvarlığı ve kişisel özgürlüğü üzerinde doğrudan etkileri olan bu kurumun toplumsal yönünü gözler önüne sermiştir. Gündelik hayatta çoğunlukla yaşlılık, hastalık ya da zihinsel rahatsızlık gibi gerekçelerle açılan vesayet davaları; özellikle yüksek malvarlığına veya kamusal görünürlüğe sahip kişilere ilişkin olduğunda, çok daha karmaşık hukuki ve duygusal süreçleri beraberinde getirmektedir.

Bu yazıda; Türkiye’de vesayet sisteminin hukuki çerçevesi, vasi atanması süreci ve uygulamadaki temel sorunlar, örnek davalar ışığında ele alınacak; hem uygulayıcılar hem de ilgililer için yol gösterici bir bakış sunulacaktır.

Vesayet Nedir? Kimler İçin Söz Konusudur?

Vesayet, Türk Medeni Kanunu’nda düzenlenmiş olan ve bireylerin hukuki ve kişisel menfaatlerini korumayı amaçlayan kamusal bir koruma kurumudur. Vesayet, kişisel veya malvarlığına ilişkin işlemleri yapamayacak durumda olan bireylerin, mahkeme gözetiminde ve yasal sınırlar içinde temsil edilmesini ve korunmasını sağlar. Bu kurum, özellikle ayırt etme gücünden yoksun olan ya da bu gücü kullanma ehliyetini fiilen kaybetmiş bireylerin hak kayıplarını önlemek açısından büyük önem taşır.

Türk hukukunda vesayet, üç temel gruba uygulanmaktadır:

• Ergin Olmayanlar (Reşit Olmayanlar): Anne ve babası olmayan veya velayet altında bulunmayan küçükler için vesayet makamı tarafından vasi atanır. Bu durumda vesayet, çocuğun hem kişisel hem de malvarlığına ilişkin işlemlerinin yürütülmesini kapsar.

• Kısıtlılar: Ayırt etme gücünü sürekli olarak kaybetmiş olanlar (örneğin, ağır akıl hastalığı, demans, zihinsel engel vb. sebeplerle), alkol veya uyuşturucu bağımlıları, kötü yaşam tarzı sürdürenler, savurgan kişiler ve özgürlüğü bağlayıcı ceza nedeniyle ceza infaz kurumunda bulunan bazı kişiler, mahkeme kararıyla kısıtlanarak vasi atanmasına karar verilebilir.

• İhtiyari Vesayet veya Yaşlılık-Hastalık Durumu: Bazı bireyler, yaşlılık, hastalık veya engellilik gibi nedenlerle kendi işlerini göremeyecek duruma gelebilir. Bu gibi durumlarda, kişinin isteği üzerine ya da yakınlarının başvurusu ile vesayet altına alınması mümkündür. Bu durum özellikle son yıllarda kamuoyuna yansıyan davalarda sıkça gündeme gelmektedir.

Vesayet kararı, bireyin tüm haklarını ortadan kaldırmaz; sadece temsil, yönetim ve koruma anlamında sınırlı bir müdahaleyi ifade eder. Ancak yine de kişilik haklarıyla doğrudan bağlantılı olması nedeniyle vesayet kararları dikkatle ve titizlikle değerlendirilmelidir.

Vasi Atanması Süreci

Vasi atanması, bireyin hukuki veya fiili ehliyetini kullanamayacak durumda olduğunun tespitiyle başlar ve mahkeme kararıyla sonuçlanır. Türk Medeni Kanunu’nun 403 ila 426. maddeleri arasında düzenlenen bu süreç, bireyin haklarını korumaya yönelik hukuki bir prosedürdür ve yargısal denetime tabidir. Vasi atanması süreci genellikle üç aşamada gerçekleşir: başvuru, kısıtlama kararı ve vasi tayini.

• Başvuru Aşaması: Vesayet davası, ilgili kişi, yakını veya Cumhuriyet savcılığı tarafından sulh hukuk mahkemesine yapılacak bir dilekçe ile başlatılır. Başvuruda, kişinin vesayet altına alınmasını gerektiren nedenin açıkça ortaya konulması ve mümkünse bu durumu destekleyen belgelerin (örneğin tıbbi raporlar) sunulması gerekir. Davaya konu kişi, “kısıtlanması talep edilen kişi” olarak adlandırılır.

• Kısıtlama Kararı: Mahkeme, başvuruyu aldıktan sonra öncelikle kişinin gerçekten vesayet altına alınmasını gerektirir bir durumun mevcut olup olmadığını araştırır. Bu amaçla özellikle tıbbi nedenlere dayanan başvurularda, tam teşekküllü bir hastaneden alınmış heyet raporu aranır. Kişinin durumu değerlendirildikten sonra, gerekli görülürse mahkeme kısıtlama kararı verir. Kısıtlama kararı Resmî Gazete’de ilan edilir ve nüfus kaydına işlenir. Bu ilan, üçüncü kişileri bilgilendirme ve hukuki güvenliği sağlama amacı taşır.

• Vasi Atanması: Kısıtlama kararının verilmesinden sonra mahkeme, vesayet altına alınan kişi için uygun bir vasi atar. Vasi, genellikle kısıtlının yakını olan güvenilir bir kişi olur. Ancak çıkar çatışması, ilgisizlik veya uygunluk bulunmaması durumunda, mahkeme dışarıdan bir kişiyi de vasi olarak atayabilir. Atama kararı verilmeden önce, aday kişinin durumu araştırılır ve varsa itirazlar değerlendirilir.

Vasi atandıktan sonra kendisine bu görev yazılı olarak bildirilir ve yasal sorumlulukları başlar. Ayrıca vasi, görevine başlamadan önce malvarlığı envanteri çıkarır ve bu envanteri mahkemeye sunar. Bazı hallerde mahkeme, vasiye güvence (teminat) göstermesini de isteyebilir.

Vasilik Yetkileri ve Sorumlulukları

Vasi, vesayet altına alınan kişinin hem kişisel haklarını hem de malvarlığını korumakla yükümlü olan ve mahkeme tarafından atanan kişidir. Türk Medeni Kanunu’nun 431. ve devamı maddelerinde vasiye tanınan yetkiler ve yüklenen sorumluluklar ayrıntılı olarak düzenlenmiştir. Vasilik görevi, kamusal bir görevdir ve ciddi bir özen ve sadakat yükümlülüğü içerir.

• Temsil Yetkisi: Vasi, kısıtlıyı hem hukuki hem de fiilî işlemlerde temsil etme yetkisine sahiptir. Bu yetki, kısıtlının malvarlığıyla ilgili işlemlerin yanı sıra, bazı kişisel haklarının korunmasını da içerir. Ancak vasi, bu yetkiyi keyfi şekilde kullanamaz; yasal sınırlar içerisinde, vesayet makamının gözetiminde hareket etmek zorundadır.

• Malvarlığının Yönetimi: Vasi, kısıtlının malvarlığını korumak, idare etmek ve bu konuda düzenli raporlama yapmakla yükümlüdür. Vasi, bu görev kapsamında:
  • Kısıtlının taşınır ve taşınmaz malvarlığını envanter halinde tespit eder,
  • Banka hesaplarını yönetir,
  • Gerekli durumlarda kira sözleşmesi yapar veya fesheder,
  • Mahkemeden izin almak koşuluyla taşınmaz alım-satımı gibi önemli işlemleri gerçekleştirir.

Bazı işlemler için sulh hukuk mahkemesinin önceden izni gereklidir. Örneğin taşınmazların satışı, mirastan feragat veya önemli malvarlığı tasarrufları gibi işlemler izne tabidir. Aksi takdirde yapılan işlemler hükümsüz sayılabilir.

• Hesap Verme Yükümlülüğü: Vasi, görev süresi boyunca yaptığı tüm işlemler hakkında vesayet makamına (genellikle sulh hukuk mahkemesi) düzenli şekilde hesap vermek zorundadır. Her yıl sonunda yıllık faaliyet raporu sunulması gerekebilir. Görev süresi sona erdiğinde veya vasilikten alınması halinde de genel bir hesap raporu sunarak görevi iade eder.

• Kişisel Kararlar ve Mahkeme Onayı: Vasi, kısıtlının kişisel hayatını ilgilendiren kararlarında da belirli ölçüde yetkilidir. Ancak evlenme, din değiştirme, yerleşim yeri değiştirme gibi işlemlerde ya mahkeme onayı aranır ya da karar alma yetkisi doğrudan mahkemeye aittir. Bu yönüyle vasilik, bireyin temel haklarını koruma amacıyla sınırlanmış bir müdahale aracıdır.

• Görevin Sona Ermesi ve Denetim: Vasi atanmasını gerektiren nedenin ortadan kalkması, kısıtlının vefatı, vasi olarak atanan kişinin istifası, görevini kötüye kullanması veya mahkeme kararıyla görevden alınması gibi hallerde vasilik sona erer. Vasi, görevi sona erdiğinde hesap verir ve vesayet makamı tarafından denetlenir.

Kamuoyuna Yansıyan Örnek Davalar

Vesayet ve vasi atanması, çoğunlukla özel ve aile içi meseleler olarak görülse de, kamuoyunun yakından tanıdığı kişilere ilişkin vesayet davaları bu sürecin sadece özel değil aynı zamanda toplumsal ve hukuki yönlerini de ortaya koymuştur. Aşağıda yer alan somut örnekler, vesayet kurumunun farklı nedenlerle nasıl gündeme gelebileceğini ve her bir davanın kendine özgü hukuki ve insani boyutlarını gözler önüne sermektedir.

• İnan Kıraç – İpek Kıraç Davası: Koç Holding’in damadı ve iş insanı İnan Kıraç, kızı İpek Kıraç hakkında vesayet talebinde bulunarak gündeme geldi. Bu talebin temelinde, aile içi miras düzenlemeleri, şirket yönetimindeki farklılıklar ve malvarlığı üzerinde kontrol arayışı yer almaktaydı. Dava, özellikle özel hayatın gizliliği, aile içi yetki paylaşımı ve vesayet kurumunun amacının sınırları konusunda geniş bir kamuoyu tartışmasına yol açtı.

• İzzettin Doğan Davası: Alevi toplumunun önde gelen isimlerinden Prof. Dr. İzzettin Doğan hakkında da yaşlılık ve sağlık nedenleriyle vesayet başvurusu yapılmıştır. Ancak bu başvuruya karşı çıkan aile bireyleri, Prof. Dr. Doğan’ın halen iradesinin yerinde olduğunu savunmuş ve dava kamuoyu önünde tartışılmıştır. Bu örnek, bireyin irade özgürlüğü ile korunma ihtiyacı arasında nasıl bir denge kurulması gerektiğini gündeme taşımıştır.

• Atilla Uras Davası: Bodrum Türkbükü’nün kurucusu ve ünlü iş insanı Atilla Uras’ın malvarlığı üzerindeki tasarrufları vesayet davasına konu olmuştur. Mirasçıların ve yakınlarının çıkar çatışmaları, vasi atanması sürecine etki etmiş; zenginlik, yaşlılık ve hukuki ehliyetin bir araya geldiği karmaşık bir dava süreci yaşanmıştır. Bu dava, yüksek değerdeki malvarlığı ve mülkiyetin korunması amacıyla açılan vesayet davalarının örneklerinden biri olmuştur.

• Pakize Suda Davası: Gazeteci, oyuncu ve televizyoncu Pakize Suda, Alzheimer hastalığı teşhisi sonrası vasi atanması talebiyle gündeme gelmiştir. Mahkeme, hastalık nedeniyle Suda’nın kendi kararlarını sağlıklı şekilde veremeyeceğine kanaat getirerek vasi atamıştır. Bu durum, sanatçının kamuoyundaki imajı ile mahkeme nezdindeki gerçeklik arasındaki farkı ortaya koymuş; kişilik hakları, onur ve mahremiyet konularında toplumsal duyarlılığı artırmıştır.

Bu davalar, vesayet kurumunun sadece bir hukuki koruma mekanizması olmanın ötesinde; aile ilişkilerinden miras düzenlemelerine, kişilik haklarından kamusal algıya kadar birçok alanı doğrudan etkilediğini göstermektedir.

Örnek Davalardan Çıkarılabilecek Hukuki ve Toplumsal Dersler

Vesayet davaları, bireyin korunması amacıyla düzenlenmiş bir hukuk kurumunun uygulamada ne denli karmaşık, çok boyutlu ve hassas süreçlere dönüşebileceğini göstermektedir. Özellikle kamuoyuna yansıyan davalar, vesayet sisteminin hem yasal altyapısını hem de toplumsal algısını sorgulamaya açmaktadır. Aşağıda bu davalardan çıkarılabilecek temel hukuki ve toplumsal dersler sıralanmıştır:

• Vesayet Kurumu ile Kişilik Hakları Arasındaki Denge: Vesayet, bireyin irade açıklama yeteneğinin sınırlanması anlamına geldiği için doğrudan kişilik haklarıyla ilişkilidir. Özellikle tanınmış kişilere dair açılan vesayet davalarında, kişinin onuru, özgürlüğü ve mahremiyetiyle yargı kararlarının çatışması mümkündür. Mahkemeler, bireyin gerçekten korunmaya ihtiyaç duyup duymadığını, iradesini açıklama yetisini ne ölçüde kaybettiğini titizlikle değerlendirmelidir. Aksi takdirde vesayet kararı, bir koruma tedbiri olmaktan çıkıp, bir hak ihlali aracına dönüşebilir.

• Aile İçi İlişkilerde Vesayetin Kullanımı: Araç mı, Amaç mı?: İpek Kıraç ve Atilla Uras davalarında görüldüğü üzere, vesayet mekanizması zaman zaman malvarlığına ilişkin çatışmaların, miras kavgalarının veya aile içi güç dengelerinin bir yansıması olarak kullanılabilmektedir. Bu tür davalarda, vesayet talebinin gerçekten bireyin korunması amacı taşıyıp taşımadığı sorgulanmalı; kötü niyetli başvurular yargı makamları tarafından erken aşamada tespit edilmelidir. Aksi halde, vesayet kurumu bir “mülkiyet kontrolü” aracı hâline gelebilir.

• Tıbbi Değerlendirmenin Vazgeçilmezliği: Mahkemelerin, özellikle akıl hastalığı, demans, Alzheimer gibi sağlık temelli vesayet taleplerinde uzman hekime dayalı, objektif ve çok yönlü tıbbi raporlar araması gerekir. Pakize Suda davasında görüldüğü gibi, yalnızca yaşa ya da geçmişteki teşhislere değil, bireyin güncel bilişsel ve psikolojik kapasitesine odaklanan detaylı raporlar alınmalıdır. Aksi durumda, öznel değerlendirmelerle alınan vesayet kararları telafisi zor hak ihlallerine yol açabilir.

• Medyanın Rolü ve Mahremiyetin İhlali: Kamuoyuna yansıyan davalarda, medyanın ilgisi bireyin özel hayatını ihlal edebilecek boyutlara ulaşabilmektedir. Henüz mahkeme süreci tamamlanmamışken vesayet iddialarının ifşa edilmesi, bireyin sosyal itibarı ve psikolojik durumu üzerinde ağır etkiler bırakabilir. Bu nedenle gerek yargı organlarının gerekse medya organlarının sorumluluk bilinciyle hareket etmesi, bireylerin mahremiyetine ve kişilik haklarına saygı gösterilmesi önem arz eder.

• Vesayet Denetiminin Etkinliği: Vasi atandıktan sonra yapılan işlemlerin denetimi çoğu zaman formel raporlama süreçleriyle sınırlı kalmaktadır. Oysa özellikle yüksek malvarlığına sahip kısıtlılar söz konusu olduğunda, malvarlığı yönetiminde kötüye kullanım riski artar. Bu nedenle vesayet makamı olan sulh hukuk mahkemeleri, vasilik faaliyetlerini daha sıkı ve etkin biçimde denetlemeli; gerektiğinde vasi değişikliğine veya mali denetime başvurmalıdır.

• Vesayet ve Kamu Görevlileri – Hukuki Müdahale Eşiği: Son yıllarda bazı hukukçular ve gazeteciler hakkında açılan vesayet başvuruları, vesayet kurumunun ifade özgürlüğünü kısıtlamak için kullanılabileceğine dair endişeleri artırmıştır. Bu durum, vesayet sisteminin yalnızca bireysel değil, aynı zamanda siyasal ve mesleki özgürlükleri etkileyebilecek bir alan hâline geldiğini göstermektedir. Mahkemeler, bu tür başvurular karşısında yüksek derecede dikkatli olmalı; kötüye kullanım potansiyelini bertaraf etmelidir.

Bu başlıklar altında ortaya çıkan analizler, vesayet kurumunun yalnızca hukuki değil; etik, toplumsal ve psikolojik yönleriyle birlikte değerlendirilmesi gerektiğini ortaya koymaktadır.

Sonuç Olarak

Vesayet kurumu, toplumu oluşturan bireylerin en korunmasız durumda olduklarında devreye giren, sosyal adaletin ve insan onurunun korunmasını amaçlayan temel bir hukuki araçtır. Ancak uygulamada vesayet süreci; bireyin iradesinin sınırlandırılması, aile içi çatışmaların açığa çıkması, malvarlığı yönetimiyle ilgili ihtilaflar ve hatta kamuoyu baskısı gibi çok sayıda karmaşık unsurla iç içe geçmektedir.

Son yıllarda kamuoyuna yansıyan İpek Kıraç, İzzettin Doğan, Atilla Uras ve Pakize Suda gibi vesayet davaları, bu kurumun ne kadar hassas bir zeminde işlediğini açıkça göstermiştir. Bu örnekler; vesayet taleplerinin yalnızca hukuki değil, aynı zamanda insani, etik ve toplumsal bir sorumlulukla ele alınması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Vesayet davalarının sağlıklı bir şekilde yürütülebilmesi için:

• Başvuruların objektif ve somut delillere dayanması,
• Mahkemelerin ayrıntılı ve tarafsız inceleme yapması,
• Tıbbi raporların bilimsel ve çok yönlü olması,
• Vasilik sürecinin etkin şekilde denetlenmesi gerekmektedir.

Bu sürecin her aşamasında uzman bir hukukçudan destek almak, hem kısıtlı bireyin haklarının korunması hem de başvuran tarafın yasal süreci güvenli biçimde yönetebilmesi açısından büyük önem taşır. 

Bıçak Hukuk Bürosu olarak, vesayet davaları, vasi atanması, malvarlığı yönetimi, mahkeme süreçlerinin takibi ve vasi denetimi konularında hem bireylere hem de ailelere profesyonel hukuki danışmanlık hizmeti sunmaktayız. Bu alandaki uzmanlığımız ve tecrübemizle, toplumun en hassas alanlarından biri olan vesayet sisteminin adil ve etkin işlemesi için katkı sağlamaktan memnuniyet duyarız. Hukuki destek veya danışmanlık talepleriniz için bizimle iletişime geçebilirsiniz.