ABD Hazine Bakanlığı’na bağlı Yabancı Varlıklar Kontrol Ofisi (Office of Foreign Assets Control – OFAC), küresel yaptırım rejiminin merkezinde yer alan en etkili idari otoritelerden biridir. OFAC tarafından uygulanan yaptırımlar yalnızca ABD vatandaşlarını ve ABD’de yerleşik kişi ve kurumları değil, aynı zamanda ABD ile herhangi bir temas noktası bulunan yabancı kişi ve şirketleri de doğrudan veya dolaylı olarak etkileyebilmektedir. Bu nedenle OFAC lisanslama rejimi ve yaptırımlara uyum (sanctions compliance), günümüzde yalnızca Amerikan hukuku ile sınırlı bir konu olmaktan çıkmış, küresel ticaretin ve finansal işlemlerin ayrılmaz bir parçası hâline gelmiştir.

Türkiye gibi bölgesel ticaret merkezi konumunda bulunan, ABD doları üzerinden ödeme yapan, ABD menşeli mal, teknoloji veya yazılım kullanan ya da ABD finansal sistemine temas eden Türk şirketleri açısından OFAC yaptırımları son derece kritik sonuçlar doğurabilmektedir. Bu bağlamda OFAC lisansları, yasaklı gibi görünen bir faaliyetin hukuka uygun şekilde yürütülmesini sağlayabilen temel araçlardan biridir. Ancak lisanslama rejimi son derece teknik, dinamik ve hataya açık bir yapı arz etmektedir.

Bu çalışma, OFAC yaptırımlarının hukuki çerçevesini, lisans türlerini, lisans başvuru süreçlerini ve etkili bir yaptırım uyum programının nasıl kurulması gerektiğini Türk hukuku ve Türk şirketleri perspektifinden kapsamlı biçimde ele almaktadır.

OFAC ve yaptırım rejiminin genel çerçevesi

OFAC, ABD’nin dış politika ve ulusal güvenlik hedefleri doğrultusunda ekonomik ve ticari yaptırımlar uygulamakla görevli idari birimdir. Bu yaptırımlar, Kongre tarafından çıkarılan yasalar ile Başkanlık Kararnamelerine dayanır ve genellikle ülke bazlı yaptırımlar, kişi ve kuruluş bazlı yaptırımlar veya belirli sektörlere yönelik kısıtlamalar şeklinde ortaya çıkar. OFAC’ın en bilinen araçlarından biri, Özel Olarak Belirlenmiş Kişiler Listesi (Specially Designated Nationals – SDN List) olup bu listede yer alan kişi ve kuruluşların malvarlıkları ABD yetki alanı içerisinde dondurulur ve bu kişilerle işlem yapılması genel olarak yasaklanır.

OFAC yaptırımlarının en dikkat çekici yönlerinden biri, “katı sorumluluk” esasına dayanmasıdır. Bu ilke uyarınca, bir yaptırım ihlalinde kast veya ihmal bulunup bulunmadığı çoğu durumda sorumluluğu ortadan kaldırmaz. Yani bir Türk şirketi, karşı tarafın yaptırım listesinde olduğunu bilmediğini ileri sürse dahi ciddi idari para cezalarıyla karşı karşıya kalabilir. Bu durum, lisanslama ve uyum süreçlerinin önemini daha da artırmaktadır.

OFAC yaptırımlarının Türkiye ile ilişkisi

Türkiye’de faaliyet gösteren birçok şirket, farkında olmadan OFAC yaptırımlarının kapsamına girebilecek işlemler gerçekleştirebilmektedir. ABD doları ile yapılan uluslararası ödemeler, ABD bankaları üzerinden geçen para transferleri, ABD menşeli yazılım veya teknoloji kullanımı, ABD’de yerleşik grup şirketleriyle ilişkiler veya ABD vatandaşlarının yönetici ya da ortak olarak yer aldığı yapılar, OFAC bakımından ABD bağlantısı (US nexus) yaratabilmektedir.

Bu nedenle OFAC yaptırımları yalnızca ABD ile doğrudan ticaret yapan Türk şirketlerini değil, üçüncü ülkelerle çalışan ancak işlemlerinde ABD finansal sistemine temas eden tüm aktörleri ilgilendirmektedir. Özellikle enerji, savunma, lojistik, denizcilik, fintech, kripto varlık hizmetleri, sigorta ve ihracat sektörlerinde faaliyet gösteren şirketler açısından bu risk daha da yüksektir.

OFAC lisanslama rejiminin hukuki temeli

OFAC lisanslama rejimi esas olarak ABD Federal Mevzuatı’nda yer alan 31 CFR Part 501 ve ilgili yaptırım programlarına özgü düzenlemelere dayanmaktadır. Lisanslar, normal şartlarda yasaklı olan bir işlemin belirli koşullar altında yapılmasına izin veren idari izinlerdir. Bu izinler olmaksızın gerçekleştirilen işlemler, ağır yaptırımlara konu olabilir.

OFAC lisansları iki ana kategoriye ayrılır: genel lisanslar ve özel lisanslar. Ayrıca lisanslardan farklı olarak “muafiyet” (exemption) kavramı da mevcuttur ve uygulamada sıklıkla lisanslarla karıştırılmaktadır. Ancak hukuki nitelikleri bakımından aralarında önemli farklar bulunmaktadır.

Genel lisanslar ve uygulamadaki önemi

Genel lisanslar, OFAC düzenlemeleri içerisinde önceden tanımlanmış ve herhangi bir bireysel başvuruya gerek olmaksızın uygulanabilen izinlerdir. Bu lisanslar genellikle insani yardımlar, belirli finansal işlemler, hukuki hizmetler veya belirli geçiş dönemleri için tanınan istisnaları kapsar. Ancak genel lisansların kapsamı son derece sınırlı ve şartlıdır. Lisans metninde yer alan koşullardan herhangi birinin ihlali, genel lisans korumasını ortadan kaldırır.

Uygulamada en sık karşılaşılan sorunlardan biri, genel lisansların yanlış yorumlanmasıdır. Birçok şirket, bir faaliyetin genel lisans kapsamında olduğunu varsayarak detaylı bir hukuki analiz yapmaksızın işlem gerçekleştirmekte ve sonradan OFAC ihlaline maruz kalmaktadır. Bu nedenle genel lisanslara dayanarak işlem yapılmadan önce, lisansın güncel durumu, süresi, coğrafi kapsamı ve raporlama yükümlülükleri dikkatle incelenmelidir.

Özel lisanslar ve başvuru süreci

Özel lisanslar, belirli bir kişi veya kuruluş tarafından yapılan başvuru üzerine OFAC tarafından verilen yazılı izinlerdir. Bu lisanslar, başvuruda tanımlanan işlem veya işlemler için geçerlidir ve çoğu zaman kapsamlı şartlar içerir. Özel lisanslar özellikle karmaşık ticari işlemler, bloke edilmiş fonların serbest bırakılması, sözleşme fesihleri veya yaptırım geçiş dönemlerinde önem kazanır.

Özel lisans başvuru süreci, yalnızca bir form doldurulmasından ibaret değildir. OFAC, başvurudan işlemin tüm taraflarını, para ve mal akışını, nihai faydalanıcıyı, işlemde kullanılan finansal kurumları ve uyum önlemlerini detaylı biçimde açıklayan kapsamlı bir dosya sunulmasını bekler. Eksik veya belirsiz başvurular, sürecin aylarca uzamasına veya başvurunun reddedilmesine yol açabilir.

Türk şirketleri açısından özel lisans başvurularında en kritik noktalardan biri, işlemin ABD dış politikası ve ulusal güvenlik hedefleriyle çelişmediğinin ikna edici biçimde ortaya konulmasıdır. Bu noktada hukuki argüman kadar, uyum taahhütleri ve risk azaltıcı önlemler de büyük önem taşır.

Lisans koşulları, raporlama ve süreklilik

OFAC tarafından verilen lisanslar genellikle koşulludur. Bu koşullar, işlem tutarının sınırlandırılması, belirli raporların sunulması, belirli süreler içerisinde işlem yapılması veya yalnızca belirli taraflarla çalışılması gibi yükümlülükler içerebilir. Lisans koşullarının ihlali, lisansın geçersiz hâle gelmesine ve doğrudan yaptırım uygulanmasına neden olabilir.

Bu nedenle lisans alındıktan sonra uyum sürecinin sona erdiği düşünülmemelidir. Aksine lisans, sürekli izlenmesi ve yönetilmesi gereken canlı bir hukuki enstrümandır. Lisans süresinin dolması, yaptırım programında değişiklik yapılması veya işlemde yer alan tarafların statüsünün değişmesi gibi durumlarda lisansın yeniden değerlendirilmesi gerekir.

OFAC uyum programlarının önemi

OFAC, yaptırımlara uyum konusunda yalnızca ihlalleri cezalandıran bir otorite değil, aynı zamanda uyum kültürünü teşvik eden bir düzenleyicidir. Bu kapsamda OFAC, uyum programları için beş temel unsurdan oluşan bir çerçeve ortaya koymuştur: yönetimin taahhüdü, risk değerlendirmesi, iç kontroller, test ve denetim ile eğitim.

Türk şirketleri açısından etkili bir OFAC uyum programı, yalnızca yaptırım listelerinin taranmasından ibaret değildir. Şirketin faaliyet alanı, müşteri profili, coğrafi riskleri, ödeme yöntemleri ve tedarik zinciri dikkate alınarak özgün bir risk analizi yapılmalıdır. Uyum programı, şirketin ticari gerçekleriyle uyumlu, uygulanabilir ve belgelenebilir olmalıdır.

OFAC ihlalleri ve yaptırım riskleri

OFAC ihlallerine ilişkin idari para cezaları son derece yüksek olabilmektedir. Ayrıca ihlaller, bankacılık ilişkilerinin kesilmesi, ticari itibar kaybı ve hatta cezai soruşturmalara varan sonuçlar doğurabilir. OFAC, ihlal değerlendirmelerinde ihlalin ağırlığını, tekrarlanıp tekrarlanmadığını, şirketin uyum programının etkinliğini ve gönüllü bildirim yapılıp yapılmadığını dikkate alır.

Gönüllü bildirim (voluntary self-disclosure), doğru şekilde yapıldığında yaptırım miktarını ciddi ölçüde azaltabilmektedir. Ancak eksik, gecikmiş veya stratejik olmayan bildirimler, beklenen faydayı sağlamadığı gibi ek riskler de yaratabilir.

Türkiye açısından pratik değerlendirme

Türkiye’de faaliyet gösteren şirketlerin büyük bir kısmı OFAC yaptırımlarını hâlen ikincil bir risk alanı olarak görmektedir. Oysa küresel ticaretin geldiği noktada, OFAC uyumu artık temel bir kurumsal yönetişim meselesidir. Özellikle ABD doları ile çalışan, yabancı ortaklı veya çok uluslu yapılara entegre Türk şirketleri için OFAC lisanslama ve uyum süreçleri, hukuki danışmanlık gerektiren ileri düzey bir uzmanlık alanıdır.

OFAC lisanslama ve uyum rejimi, yalnızca yaptırımlardan kaçınmak için değil, aynı zamanda hukuka uygun ve sürdürülebilir ticaret yapmak için de bir fırsat olarak değerlendirilmelidir. Doğru yapılandırılmış bir uyum sistemi, şirketlere hukuki güvenlik sağladığı gibi uluslararası iş ilişkilerinde de önemli bir rekabet avantajı sunar.

OFAC Lisanslama ve Yaptırımlara Uyum Süreçlerinde Bıçak’ın Rolü

OFAC yaptırımları ve lisanslama rejimi, yalnızca mevzuat bilgisini değil, aynı zamanda uygulamaya hâkimiyet, idari süreç deneyimi ve stratejik risk yönetimi yaklaşımını gerektiren son derece teknik bir alandır. Bu bağlamda Bıçak Hukuk, uluslararası yaptırımlar, ihracat kontrolleri ve finansal suçlar alanındaki akademik ve pratik birikimiyle, müvekkillerine OFAC lisanslama ve yaptırımlara uyum süreçlerinde kapsamlı hukuki destek sunmaktadır.

Bıçak, öncelikle müvekkilin faaliyetlerini ve işlem yapısını ayrıntılı biçimde analiz ederek, ABD yaptırımları bakımından bir “ABD bağlantısı” (US nexus) bulunup bulunmadığını tespit etmektedir. Bu analiz; kullanılan para birimleri, ödeme kanalları, finansal kurumlar, yazılım ve teknoloji altyapısı, grup şirketleri yapısı, ortaklık ilişkileri ve nihai faydalanıcılar gibi unsurları kapsayacak şekilde çok katmanlı olarak yürütülmektedir. Böylece, bir işlemin OFAC düzenlemeleri kapsamında yasaklı mı, lisansa tabi mi yoksa serbest mi olduğu hukuki güvenlik içinde belirlenmektedir.

OFAC lisansı gerektiren durumlarda Bıçak, genel lisanslara dayanılarak işlem yapılıp yapılamayacağını titizlikle değerlendirir; genel lisansların kapsamı, güncelliği ve şartları bakımından hukuki görüş sunar. Genel lisansın yeterli olmadığı veya hukuki belirsizlik yarattığı hallerde ise, müvekkil adına özel lisans başvurusunun hazırlanması ve yürütülmesi sürecini üstlenir. Bu kapsamda başvuru dosyaları, OFAC’ın beklentileri doğrultusunda yalnızca teknik bilgilerle değil, işlemin meşru ticari gerekçesini ve ABD dış politika hedefleriyle çelişmediğini ortaya koyan hukuki ve stratejik argümanlarla desteklenerek hazırlanır.

Bıçak’ın sunduğu hizmetler, lisansın alınmasıyla sınırlı değildir. Lisans sonrasında, lisans koşullarına uyumun sağlanması, raporlama yükümlülüklerinin yerine getirilmesi ve lisans süresince ortaya çıkabilecek değişikliklerin hukuki etkilerinin değerlendirilmesi de sürekli danışmanlık kapsamında ele alınmaktadır. Bu yaklaşım, lisansların statik değil, dinamik ve sürekli gözetim gerektiren hukuki araçlar olduğu gerçeğinden hareket etmektedir.

Bıçak ayrıca Türk şirketleri, bankalar, finansal teknoloji kuruluşları ve çok uluslu yapıların Türkiye iştirakleri için OFAC ve genel yaptırımlara uyum programlarının oluşturulması ve geliştirilmesi konusunda da danışmanlık sunmaktadır. Bu kapsamda şirketlere özgü risk değerlendirmeleri yapılmakta, iç kontrol mekanizmaları gözden geçirilmekte ve yaptırımlara uyum politikaları, şirketin faaliyet alanına ve risk profiline uygun şekilde yeniden yapılandırılmaktadır. Uyum programlarının yalnızca kâğıt üzerinde kalmaması, fiilen uygulanabilir ve denetlenebilir olması temel hedef olarak benimsenmektedir.

OFAC ihlali şüphesi bulunan durumlarda ise Bıçak, olayın hukuki risk analizini yapmakta, gönüllü bildirim (voluntary self-disclosure) gerekip gerekmediği konusunda müvekkilleri bilgilendirmekte ve bildirim yapılması halinde sürecin OFAC uygulamalarıyla uyumlu şekilde yürütülmesini sağlamaktadır. Bu süreçte, müvekkilin cezai ve idari risklerinin minimize edilmesi ve ticari itibarının korunması öncelikli hedefler arasında yer almaktadır.

Akademik düzeyde uluslararası yaptırımlar, finansal suçlar ve ceza hukuku alanlarında güçlü bir birikime sahip olan Bıçak, OFAC lisanslama ve uyum konularını yalnızca teknik bir mevzuat meselesi olarak değil, aynı zamanda kurumsal yönetişim, risk yönetimi ve sürdürülebilir uluslararası ticaretin bir unsuru olarak ele almaktadır. Bu yaklaşım, müvekkillere kısa vadeli çözümlerden ziyade uzun vadeli hukuki güvenlik ve öngörülebilirlik sağlamayı amaçlamaktadır.

Sonuç olarak; OFAC lisanslama ve yaptırımlara uyum, Türkiye’de faaliyet gösteren şirketler bakımından artık teorik bir tartışma alanı değil, günlük ticari kararların ve işlem süreçlerinin ayrılmaz bir parçası hâline gelmiştir. Bu alanda yapılacak hatalar ciddi idari yaptırımlar, finansal kayıplar ve itibar riskleri doğurabileceği gibi, doğru hukuki analiz ve etkin uyum stratejileriyle yönetilen süreçler şirketlere önemli bir hukuki güvenlik ve öngörülebilirlik sağlamaktadır. Özellikle lisanslama gerektiren işlemler, yaptırım riskinin sınırda olduğu faaliyetler ve olası ihlal durumları, teknik mevzuat bilgisi ile uygulama deneyiminin birlikte değerlendirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu nedenle OFAC yaptırımlarıyla doğrudan veya dolaylı temas hâlinde bulunan her şirketin, lisanslama mekanizmalarını ve uyum yükümlülüklerini bütüncül bir yaklaşımla ele alması ve bu süreçleri uzman hukuki danışmanlık desteğiyle yürütmesi kaçınılmazdır.