Yolsuzluk, yalnızca maddi kaynakların usulsüz şekilde el değiştirmesi değil; aynı zamanda kamu düzeninin, adaletin ve toplumsal güvenin temelden sarsılması anlamına gelir. Modern devlet yapılarında yolsuzlukla mücadelenin temel unsurlarından biri ise tanıkların sağladığı bilgi ve ifşalardır. Ancak tanık beyanları, özellikle yüksek profilli yolsuzluk dosyalarında yalnızca adli sürecin ilerlemesini değil, aynı zamanda failin ortaya çıkarılmasını ve suç ortaklarının bağlantılarının açığa kavuşmasını da sağlar. Bu nedenle tanıklar, hem hukuki hem de fiziksel açıdan yüksek risk altındadır.

Bu bağlamda, yolsuzlukla ilişkili suçlarda tanıkların suikast yoluyla susturulması, giderek daha sistematik bir sorun hâline gelmiştir. Suikast eylemi, yalnızca bir kişinin yaşam hakkını ortadan kaldırmakla kalmaz; aynı zamanda toplumun adalete olan inancını, yargının tarafsızlığını ve hukukun üstünlüğünü doğrudan hedef alır. Özellikle organize suç örgütlerinin ve mafyatik yapıların devlet içindeki kirli ilişkiler ağına dâhil olduğu vakalarda, tanıklar bu yapılar açısından “tehdit unsuru” olarak görülmekte ve susturulmaları için suikast dahil her türlü yasa dışı yöntem kullanılabilmektedir.

Bu yazı, yolsuzluk olaylarında tanıkların susturulmasında suikastin nasıl bir araç olarak kullanıldığını, bu durumun hukuki, kriminolojik ve siyasal etkilerini ve devletin tanık koruma yükümlülüğünü çok boyutlu biçimde analiz etmeyi amaçlamaktadır. Türk hukuku başta olmak üzere, uluslararası normlar, seçilmiş yargı kararları ve örnek olaylar üzerinden bu karanlık mekanizma aydınlatılmaya çalışılacaktır.

Suikast Kavramının Tanımı ve Kapsamı

Suikast, belirli bir kişiyi planlı ve kasıtlı olarak öldürmeyi hedefleyen organize bir eylemdir. Bu fiil, genellikle siyasi, ekonomik veya ideolojik saiklerle gerçekleştirilir ve failin hedefindeki kişiyi ortadan kaldırarak bir yapıyı, süreci veya bilginin ifşasını durdurma amacı taşır. Ceza hukuku bağlamında suikast, kasten öldürme suçunun nitelikli hâli olarak değerlendirilmekte; ancak tarihsel ve sosyolojik açıdan, daha çok güç mücadelesi, çıkar çatışması veya delil karartma motivasyonlarıyla ilişkilendirilmektedir.

Modern dönemde suikast, yalnızca siyasal liderlere yönelik bir tehdit değil; aynı zamanda yolsuzluk ağlarının deşifre edilmesini engellemek isteyen suç ve çıkar örgütlerinin susturma stratejisi hâline gelmiştir. Bu bağlamda, suikast eylemleri bireysel bir suç olmaktan öte, örgütlü suçun bir aracı ve delil zincirini koparma yöntemi olarak karşımıza çıkmaktadır.

Yolsuzluk Soruşturmalarında Tanıkların Rolü

Yolsuzluk suçları doğası gereği gizli yürütülen, tarafların çoğu zaman karşılıklı rıza gösterdiği ve delillendirmenin zor olduğu fiillerdir. Bu nedenle tanık beyanları, bu tür suçların ortaya çıkarılmasında temel delil kaynaklarından biridir. Özellikle muhasebeciler, şirket içi çalışanlar, eski ortaklar, kamu görevlileri ve araştırmacı gazeteciler, yolsuzluk zincirinin iç yüzüne dair bilgiye sahip olmaları nedeniyle kritik tanık konumundadır.

Ancak tanıklık, aynı zamanda kişinin hayatını, güvenliğini ve yakın çevresini tehdit edebilecek ciddi sonuçlar doğurabilir. Bilgi sahibi olmak, özellikle organize suç ve mafya ilişkilerinin söz konusu olduğu dosyalarda, kişiyi hedef hâline getirir. Bu risk, birçok ülkede tanık koruma sistemlerinin yetersizliği nedeniyle daha da artmaktadır.

Suikastin Bir Susturma Aracı Olarak Kullanımı

Yolsuzlukla bağlantılı olaylarda, tanıklığı engelleme veya mevcut tanıkların ifade vermesini önleme amacıyla çeşitli yöntemler kullanılmaktadır: tehdit, şantaj, itibarsızlaştırma ve yer değiştirmeye zorlama gibi dolaylı yolların yanı sıra, nihai aşamada suikast fiili devreye sokulmaktadır.

Suikast, özellikle “örgütlü yolsuzluk” ortamlarında karanlık çıkar ilişkilerini ve güç ağlarını korumak amacıyla kullanılan en sert ve geri dönüşü olmayan susturma yöntemidir. Bu durumda tanık, yalnızca bilgi sahibi kişi değil; aynı zamanda mevcut sistemin devamlılığına karşı bir tehdit olarak algılanır. Tanığın susturulması yalnızca bireysel bir kayıp değil, kamu adına yürütülen adaletin kesintiye uğratılması anlamına gelir.

Yanıt Aranan Sorular

Bu çalışmanın temel amacı, yolsuzlukla bağlantılı suçlarda tanıkların suikast yoluyla susturulmasının hukuk devleti, ceza hukuku, insan hakları ve güvenlik politikaları bağlamında nasıl bir sorun teşkil ettiğini ortaya koymaktır. Çalışmada şu sorulara yanıt aranmaktadır:

• Yolsuzlukla mücadelede tanıkların güvenliği neden kritik önemdedir?
• Suikast eylemi, ceza hukuku açısından nasıl değerlendirilmelidir?
• Organize suç yapıları, tanık susturmada nasıl bir rol oynamaktadır?
• Türkiye ve dünyadan seçilmiş vakalar bize nasıl bir örüntü sunmaktadır?
• Devletler tanık koruma ve suikast önleme konularında ne tür mekanizmalara sahiptir?

Çalışma, Türk ceza hukuku başta olmak üzere uluslararası insan hakları normları, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatları, BM Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi (UNCAC) gibi metinler çerçevesinde yapılandırılmıştır. Ayrıca, hem ulusal hem de uluslararası düzeyde ses getirmiş tanık suikastları vaka analizi yöntemiyle değerlendirilmiştir. Niteliksel içerik çözümlemesi, karşılaştırmalı hukuk yöntemi ve normatif yorumlama teknikleri araştırma yöntemleri arasında yer almaktadır.

Yolsuzluk Dosyalarında Tanıkların Kritik Önemi

Yolsuzluk suçları çoğu zaman kapalı devre ilişkiler ağı içinde, karşılıklı rıza, çıkar ve gizlilik prensiplerine dayalı olarak işlenmektedir. Bu yapı, delil elde edilmesini güçleştirirken, özellikle kamu görevlilerinin, iş insanlarının ve aracı yapıların birbirini koruma refleksi nedeniyle, soruşturma ve kovuşturma süreçlerinin ilerlemesini zorlaştırmaktadır. Bu bağlamda, tanıkların yolsuzluk davalarındaki işlevi, diğer suç tiplerine kıyasla çok daha belirleyici ve vazgeçilmezdir.

Tanıklığın Yolsuzluk Davalarındaki Belirleyici Rolü

Yolsuzluk suçlarının ortaya çıkarılmasında en güçlü kanıt kaynaklarından biri, sürece doğrudan veya dolaylı olarak dahil olmuş kişilerin sağladığı bilgi ve beyanlardır. Bu kişiler bazen aktif failler arasında yer alan pişman bireyler olurken, bazen şirket içi muhbirler, eski ortaklar, bürokratik mekanizmalara entegre olmuş kamu görevlileri ya da araştırmacı gazeteciler olabilmektedir. Bu tanıklar; ihaleye fesat karıştırma, rüşvet, nüfuz ticareti, kara para aklama, görevi kötüye kullanma ve çıkar amaçlı örgütlenme gibi suç tiplerinde olayların iç yüzünü ve fail-faaliyet ilişkisini ortaya koyma potansiyeline sahiptir.

Tanıkların sağlayacağı bilgiler; suçun oluş zamanı, yer, araç, amaç ve faili ile bağlantılı verilerin netleşmesini sağlarken, örgütsel yapılanmanın çözülmesinde de temel işlev görmektedir. Özellikle ekonomik suçlar ve siyasi yolsuzluk dosyalarında, yazılı delil veya maddi iz bırakılmaması nedeniyle tanık beyanları sürecin ilerleyebilmesi için kritik önemdedir.

Yolsuzluk Davalarında Risk Altındaki Tanık Profilleri

Tanıklar, özellikle suç örgütlerinin veya devlet içindeki çıkar çevrelerinin etkili olduğu dosyalarda, yüksek risk altındaki kişiler hâline gelirler. Bu risk, sadece verdikleri ifadeyle değil; bildikleri, henüz paylaşmadıkları veya ileride mahkemeye sunabilecekleri bilgi potansiyeli nedeniyle de oluşur. Yolsuzlukla ilişkili davalarda hedef hâline gelen tanık profilleri arasında şunlar öne çıkar:

• Şirket içi muhasebeci ve mali işler sorumluları: Kara para aklama, yasa dışı finansman ve fatura manipülasyonu gibi süreçlere vakıf olan kişiler.
• Kamu ihaleleriyle bağlantılı bürokratlar veya danışmanlar: İmza atan, usulsüz süreçleri bilen ve belge arşivlerine erişimi olan bireyler.
• Gazeteciler ve araştırmacı yazarlar: Belge, tanık ve ilişki ağına dair delil toplayan, kamuoyuna ifşada bulunan kişiler.
• İfşa yapan iç kaynaklar (whistleblowers): Şirket, vakıf ya da devlet kurumu içinden süreci bozan ve dışa bilgi aktaran kişiler.

Bu profillerin susturulması, yalnızca bireysel bir tehditle sınırlı kalmaz; aynı zamanda yargı sürecinin felce uğraması, suçun görünmez kılınması ve sistematik yolsuzluğun devamı anlamına gelir.

Tanıkların Susturulması Yoluyla Delil Zincirinin Koparılması

Yolsuzluk dosyalarında tanığın ortadan kaldırılması veya tanıklık yapamayacak hâle getirilmesi, delil zincirinin en zayıf halkasının koparılması anlamına gelir. Bu durumda iddia makamı, olay örgüsünü tamamlayamamakta, failin tespiti ya da isnat edilen suçun sabit hale getirilmesi zorlaşmaktadır. Özellikle tanık ifadelerinin diğer delillerle desteklenmesi beklenirken, ifadenin sunulamaması veya geri çekilmesi, dava sürecini önemli ölçüde sarsmaktadır.

Bu durumun farkında olan çıkar çevreleri veya örgütlü suç yapıları, susturma, tehdit, yıldırma ve nihayetinde suikast yöntemlerine başvurarak adaleti engelleme yoluna gitmektedir. Bu nedenle, yolsuzluk dosyalarında tanıkların korunması, sadece bireyin güvenliğini değil, doğrudan yargının etkinliği ve toplumun adalet inancını da koruma altına almak anlamına gelir.

Yolsuzlukta Suç Ortağı Olarak Mafya ve Suç Örgütleri

Yolsuzluk suçları yalnızca bireysel çıkar temelli basit rüşvet ilişkilerinden ibaret değildir. Gelişen siyasi, ekonomik ve bürokratik ilişkiler ağı içerisinde, bu suçların arkasında çoğu zaman organize suç örgütlerinin yer aldığı görülmektedir. Devlet gücünün bazı unsurları ile yeraltı dünyası arasında oluşan çıkar birliktelikleri, yolsuzluk suçlarının organize bir yapıya bürünmesine, bu yapıların ise mafyatik yöntemlerle hem delilleri gizlemeye hem de tanıkları susturmaya yönelmesine neden olmaktadır.

Mafyanın Yolsuzluk Mekanizmalarındaki Rolü

Mafya yapıları, yasadışı yollardan elde edilen kaynakları yasal sisteme entegre etmek (örneğin kara para aklamak), kamu ihalelerine usulsüz müdahale etmek, yerel yönetimlerden imar izni koparmak veya devlet içindeki görevlileri etkilemek amacıyla yolsuzluk faaliyetlerinin doğrudan parçası hâline gelmektedir. Bu yapılar çoğu zaman sadece kendi çıkarları için değil, siyasi veya ticari gruplar adına “taşeron infaz” veya “baskı aracı” olarak da kullanılmaktadır.

Yolsuzluk ağında yer alan siyasetçiler, iş insanları veya bürokratlar, işleyecekleri suçların ortaya çıkmasını önlemek veya karşı tarafı yıldırmak için mafyatik yapılara başvurarak, suikast ve tehdit gibi yöntemleri dolaylı yollardan uygulatmaktadır. Böylece, mafya hem yolsuzluğun aracı hem de koruyucusu hâline gelmektedir.

Türkiye’den ve Dünyadan Örnek İlişkiler

Türkiye’de, özellikle 1990’lı yıllardan itibaren “derin devlet”, “Susurluk kazası”, “mafya-siyaset-ticaret üçgeni” gibi kavramlarla kamuoyuna yansıyan olaylar, organize suç yapılarının yolsuzlukla nasıl iç içe geçtiğini gözler önüne sermiştir. Son yıllarda ise Sedat Peker’in videolarıyla ortaya atılan iddialar, yasadışı bahis, uyuşturucu ticareti ve kara para aklama faaliyetlerinin devlet yetkilileri ile doğrudan ya da dolaylı ilişki içinde yürütüldüğü yönündeki şüpheleri artırmıştır.

Uluslararası alanda, Sicilya mafyasının (Cosa Nostra) İtalya’da hem yerel yönetimler hem de parlamenter düzeyde politikacılarla olan ilişkisi, kamu kaynaklarının yönlendirilmesinde etkin rol oynamış, bu süreçte ifşa riski taşıyan çok sayıda gazeteci ve tanık suikasta kurban gitmiştir. Brezilya, Meksika, Kolombiya gibi ülkelerde ise kartel yapılarının siyaseti finanse ederek yolsuzlukları perdelemesi sıkça rastlanan bir olgudur.

Tanıkların Mafya Tarafından Susturulması

Organize suç yapıları, yolsuzluk dosyalarında potansiyel tanık konumundaki kişileri hedef hâline getirerek, soruşturmanın ilerlemesini durdurmayı, örgütsel yapıyı korumayı ve kamuoyunun dikkatini dağıtmayı amaçlamaktadır. Bu tür suikastlar genellikle yüksek planlama, istihbarat paylaşımı ve lojistik destekle gerçekleştirilir. Kurban çoğu zaman yalnızca bilgi sahibi olduğu için değil, aynı zamanda sistemin çözülebileceği bir noktada yer aldığı için hedef alınır.

Bu noktada suikast, yalnızca cezai bir eylem değil; aynı zamanda organize suçun stratejik bir silahıdır. Tanığın ortadan kaldırılması, hem maddi delilin yok edilmesi, hem de diğer potansiyel tanıklara verilmek istenen bir mesaj anlamına gelir. “Susmayanın sonu budur” mesajı, örgütün caydırıcılığını ve egemenliğini sürdürmekte kullandığı bir yöntemdir.

Hukuki Çerçeve ve Ceza Sorumluluğu

Türk Ceza Kanunu’na göre suç örgütü kurmak, yönetmek veya üyesi olmak (m. 220), bu kapsamda işlenen kasten öldürme fiili (m. 82/1-a, tasarlayarak öldürme), tanığı etkileme suçu (m. 277) ve örgüt faaliyeti kapsamında işlenen suçların cezalandırılması mümkün kılınmıştır. Ancak uygulamada sorun, çoğu zaman örgütün hiyerarşik yapısının ve azmettiren konumundaki kişilerin somut biçimde ortaya konamamasından kaynaklanmaktadır.

Buna ek olarak, ceza yargılamasında tanığın korunmasına ilişkin mekanizmaların yetersizliği, mafyatik yapıların bu zayıf noktaları istismar etmesine olanak tanımaktadır. Etkili bir tanık koruma programı kurulmadığı sürece, suikast tehdidi altındaki tanıkların ifadelerinden feragat etmesi veya yurt dışına kaçması olağan hâle gelmektedir.

Tanık Susturma Amaçlı Suikastların Siyasal Arka Planı

Tanıklık, yalnızca adli bir süreç değil; aynı zamanda siyasal sistemin şeffaflık, hesap verebilirlik ve hukuk devleti ilkeleriyle ne ölçüde uyumlu olduğunu gösteren önemli bir göstergedir. Ancak yolsuzlukla ilişkili dosyalarda tanıklık yapan kişilerin, özellikle siyasî otoriteyle ilişkili suçların ifşasında rol oynaması durumunda, yalnızca suçun değil, sistemin de sorgulanmasına yol açabilecek etkiler ortaya çıkar. Bu nedenle, tanıkların susturulmasına yönelik suikastlar çoğu zaman yalnızca bireysel çıkarlarla değil, siyasal sonuçları kontrol altına alma amacıyla da gerçekleştirilir.

Devlet İçindeki Klikler ve Derin Yapılar

Yolsuzluk suçlarının siyaset, bürokrasi ve iş dünyası arasındaki örtülü ilişkilerle iç içe geçmesi, bu suçların yalnızca bireysel olarak değil, kurumsal düzeyde işlenebileceğini gösterir. Bu bağlamda, tanığın vereceği bilgi yalnızca belirli bir suçun değil, birden fazla kurum ve kişi arasındaki çıkar ilişkilerinin ortaya çıkmasına neden olabilir. Tanığın susturulması bu durumda yalnızca bir suçu değil, sistemin bütününü koruma refleksi olarak değerlendirilir.

Bu tür yapılanmalar zaman zaman “derin devlet“, “paralel yapı” veya “bürokratik oligarşi” olarak adlandırılır. Bu yapılarda, hukuki sorumluluk kişisel değil, kurumsal bağışıklık ve karşılıklı sessizlik esasına dayanır. Bu nedenle, tanık beyanı yalnızca bir delil değil; bu sistemin kırılmasına neden olacak bir çatlak olarak görülür.

Suçun Siyasi Niteliği ve Tanığın Tehdidi

Yolsuzluk suçları çoğu zaman siyasi karar alma süreçlerini doğrudan etkileyen veya o süreçlerin bizzat sonucu olan fiillerdir. Bu nedenle, tanık beyanlarıyla açığa çıkabilecek bilgiler yalnızca bir cezai sorumluluk değil, siyasi sorumluluğu, görevden alınmaları ve itibar kayıplarını da beraberinde getirebilir. Bu tür siyasi sonuçların önüne geçmek için tanıkların susturulması veya ortadan kaldırılması, siyasi baskı, itibarsızlaştırma kampanyaları ve suikast dahil olmak üzere çeşitli yollarla gerçekleştirilir.

Özellikle medya mensupları, eski danışmanlar, şirket yöneticileri ve üst düzey bürokratlar bu risk altındadır. Bu kişiler genellikle kamuoyunun ilgisini çekecek bilgileri ellerinde bulundurduklarından, bir tanık olmanın ötesinde, birer “politik aktör” olarak da değerlendirilirler.

Siyasal Suikastların Dolaylı Mesajları

Tanıkların susturulmasına yönelik suikastlar yalnızca bilgi kaynağını yok etmekle kalmaz; aynı zamanda başka potansiyel tanıklara ve topluma verilen gizli mesajlar içerir. Bu mesajlar genellikle şu amaçlara hizmet eder:

• “Konuşan bedel öder” uyarısıyla ifade verme niyetinde olanları yıldırmak,
• Yolsuzluğa dair soruşturmalarda kamuoyu baskısını düşürmek,
• Medyanın ve sivil toplumun cesaretini kırmak,
• Bürokrasi ve yargı içindeki “dengeleri” korumak.

Bu anlamda tanık suikastı, hem fiziksel susturma hem de toplumsal sindirme aracıdır.

Devletin Sorumluluğu ve Sessizlik Politikaları

Devlet, yaşam hakkını koruma yükümlülüğü gereğince, tanıklık gibi anayasal bir hakkın güvenlik tehdidi oluşturacak şekilde bastırılmasına karşı aktif önlem almakla yükümlüdür. Ancak özellikle suikasta kurban giden tanıklar konusunda görülen sessizlik, soruşturma dosyalarının örtbas edilmesi veya failin tespit edilememesi hâli, kamuoyunda devletin bu suçlara dolaylı ortak olduğu algısını doğurabilir. Bu da yargı bağımsızlığına, adalete olan inanca ve demokratik kurumlara olan güveni derinden sarsar.

Tanık Güvenliği

Tanığın güvenliği, adil yargılanma hakkının ve etkin ceza yargılamasının ayrılmaz bir parçasıdır. Özellikle organize suçlar, yolsuzluk ve devlet içi çıkar ilişkilerini konu alan davalarda tanığın hayatına yönelik tehditler ciddi boyutlara ulaşmakta; bu durum yalnızca bireysel hakların değil, kamu yararının da ihlali anlamına gelmektedir. Bu nedenle, hem ulusal hem de uluslararası hukuk düzenleri, tanığın korunmasını doğrudan veya dolaylı biçimde güvence altına alan normatif çerçeveler geliştirmiştir.

Türk Hukukunda Tanık Güvenliği

Tanık koruma, Ceza Muhakemesi Kanunu’nda hem doğrudan hem de dolaylı olarak düzenlenmiştir. CMK m. 58 ve devamı maddelerde yer verilen tanığın kimliğinin gizlenmesi, duruşmada görüntü ve sesin bozulması suretiyle dinlenmesi, tanığın beyanının alınması sırasında sanığın salondan çıkarılması gibi tedbirler, güvenlik riski taşıyan davalarda kullanılabilir.

Ayrıca 2008 yılında yürürlüğe giren 5237 sayılı Tanık Koruma Kanunu, ağır suçlarda tanıkların kimliklerinin değiştirilmesi, fiziki koruma sağlanması, iş ve yer değiştirme gibi önlemlerin alınmasına imkân tanımaktadır. Ancak uygulamada bu mekanizmaların yetersiz işletildiği, yalnızca sınırlı sayıdaki davada aktif biçimde devreye girdiği gözlenmektedir.

Tanıkların susturulmasına yönelik fiiller, Türk Ceza Kanunu’nda da özel olarak suç sayılmıştır. Özellikle;

• TCK m. 277 – Tanığı Etkileme Suçu: Tanığın ifade vermesini engellemek, gerçeği saklamasını sağlamak veya ifadesini değiştirmeye zorlamak suç olarak düzenlenmiştir.
• TCK m. 82/1-a – Tasarlayarak Adam Öldürme: Suikast niteliğindeki planlı öldürme eylemleri ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasıyla cezalandırılır.
• TCK m. 220 – Suç Örgütü Kurmak ve Üye Olmak: Tanıkların organize suç grupları tarafından susturulması, örgütsel faaliyet çerçevesinde değerlendirilir.

Bu hükümlere rağmen, tanıklara yönelik saldırılar genellikle münferit olaylar olarak ele alınmakta, örgütsel bağlantılar ya da siyasi arka plan yeterince soruşturulmamaktadır.

Uluslararası Hukukta Tanık Koruma Standartları

AİHM, tanık güvenliğini yaşam hakkı (AİHS m. 2), adil yargılanma hakkı (m. 6) ve etkili başvuru hakkı (m. 13) çerçevesinde değerlendirmektedir. Mahkeme, devletin yalnızca bireyleri koruma yükümlülüğü değil, aynı zamanda yargının güvenli şekilde işlemesini sağlama yükümlülüğü olduğunu da vurgulamaktadır. Özellikle tanıkların öldürülmesi hâlinde etkisiz soruşturma yürütülmesi, AİHM tarafından devletin negatif yükümlülüklerini ihlal olarak değerlendirilmiştir (Gongadze v. Ukraine, 2005).

Türkiye’nin de taraf olduğu 2003 tarihli bu Birleşmiş Milletler Yolsuzlukla Mücadele Sözleşmesi (UNCAC), tanıkların, muhbirlerin ve mağdurların yasal olarak korunması gerektiğini hüküm altına alır (madde 32). Devletlere, tanıkların kimliklerinin gizlenmesi, farklı bir yere yerleştirilmesi ve yargılama sırasında teknik önlemler alınması gibi çeşitli koruma tedbirleri önerilir.

Avrupa Konseyi bünyesinde faaliyet gösteren Yolsuzluğa Karşı Devletler Grubu (GRECO), özellikle yolsuzluk dosyalarında tanıkların caydırıcı müdahalelerden korunmasının altını çizer. Türkiye hakkında yayımlanan raporlarda da tanıkların korunması, etkin soruşturma yapılması ve güvenlik risklerinin azaltılması konusunda kurumsal zaaflara dikkat çekilmiştir.

Değerlendirme ve Uygulama Sorunları

Tanık koruma sistemlerinin yasal çerçevesi, Türkiye’de de mevcuttur; ancak uygulamada üç temel sorun dikkat çekmektedir:

• Koruma tedbirlerinin yetersizliği – Tehdit altında olan tanıkların korunmasına yönelik fizikî, psikolojik ve hukuki destek mekanizmaları çoğunlukla işlememektedir.
• Kurumsal koordinasyonsuzluk – Tanık koruma birimlerinin adli kollukla ve yargı organlarıyla eşgüdümü zayıftır.
• Siyasi irade eksikliği – Özellikle siyasal boyutu olan davalarda tanık koruma tedbirlerinin keyfi biçimde uygulanmaması, sistemin adaletsizliğine işaret etmektedir.

Seçilmiş Vaka Analizleri: Türkiye ve Dünya

Tanık suikastları, ceza yargılamalarının sağlıklı işleyişine doğrudan müdahale eden, bireysel hakları ve kamu yararını ihlal eden en ağır eylemler arasında yer almaktadır. Bu bölümde Türkiye’den ve dünyadan dikkat çekici bazı vakalar üzerinden, tanıkların yolsuzlukla mücadeledeki rolü, uğradıkları tehditler ve suikastların siyasal ve hukuki sonuçları ele alınacaktır.

Halil Falyalı ve Cemil Önal Vakası (Kuzey Kıbrıs ve Hollanda)

Halil Falyalı, uzun yıllar boyunca Kuzey Kıbrıs’ta yasa dışı bahis ve kara para aklama faaliyetleriyle ilişkilendirilmiş, kamuoyunda “mafya-siyaset-medya” üçgenine dair tartışmalarda adı sıkça geçen bir iş insanıdır. 8 Şubat 2022 tarihinde Girne’de konvoyuna yapılan silahlı saldırı sonucu öldürülmüştür. Suikastın hemen ardından başlatılan soruşturma, faillerin Türkiye bağlantılı olabileceğini ortaya koymuş, ancak olayın arka planına dair derinlemesine yargısal çözümlemeler yapılamamıştır.

Falyalı’nın “kara kutusu” olarak bilinen muhasebecisi Cemil Önal, Falyalı’nın ölümünden üç yıl sonra, 2025 yılında Hollanda’da silahlı saldırıya uğrayarak hayatını kaybetmiştir. Önal, yasa dışı bahis gelirlerinin akışı, paravan şirketler ve yurtdışı hesaplarla ilgili çok sayıda hassas bilgiye sahip olduğu düşünülen kilit bir figürdür.

Bu iki suikast arasında zaman farkı bulunmasına rağmen, bilgi taşıyan ve potansiyel tanıklık kapasitesine sahip kişilerin aynı çıkar yapısı tarafından hedef alınması kuvvetle muhtemeldir. Faillerin kimlikleri ve arka planları net biçimde ortaya konulamamıştır. Bu durum, örgütlü yapının büyüklüğü ve devletler arası iş birliğinin eksikliğiyle açıklanabilir.

Daphne Caruana Galizia (Malta)

Araştırmacı gazeteci Daphne Caruana Galizia, Malta’da yolsuzluk, kara para aklama ve siyasi rüşvet olaylarına ilişkin yaptığı araştırmalarla tanınıyordu. 2017 yılında aracına yerleştirilen bombanın patlaması sonucu hayatını kaybetti. Galizia’nın araştırmaları, Malta hükümetindeki üst düzey yetkililerin Panama Belgeleri’ne dayalı yasa dışı servet transferleriyle bağlantısını açığa çıkarmıştı. Suikast sonrası uluslararası baskı ve yerel protestolar neticesinde Malta Başbakanı istifa etmek zorunda kaldı. Faillerin bazıları yargılandı, ancak suikastin arkasındaki siyasi irade tartışılmaya devam etmektedir.

Jan Kuciak (Slovakya)

2018 yılında Slovakya’da öldürülen genç gazeteci Jan Kuciak, İtalyan mafyasının Slovak devlet fonlarını nasıl suiistimal ettiğine dair kapsamlı bir araştırma yapıyordu. Nişanlısıyla birlikte evinde infaz edilen Kuciak’ın ölümü büyük toplumsal infiale yol açtı. Slovakya Başbakanı Robert Fico istifa etti. Cinayetle bağlantılı mafya üyeleri ve iş insanları hakkında cezai işlemler uygulandı. Bu vaka, tanığın susturulmasıyla sadece adli değil, siyasi krizlerin de tetiklenebileceğini gösteren örneklerden biridir.

Gongadze Davası (Ukrayna)

2000 yılında Ukraynalı gazeteci Georgiy Gongadze, yolsuzluk dosyalarıyla ilgili haberler yaptığı sırada kaçırılmış, işkence edildikten sonra öldürülmüştü. Suikastin arkasında dönemin devlet başkanına yakın kişilerin bulunduğu iddia edildi. Olay, Ukrayna’da demokratikleşme sürecini derinden etkilemiş, uluslararası arenada sert tepkilere neden olmuştur. AİHM, Ukrayna’yı hem yaşam hakkını ihlalden hem de etkin soruşturma yürütmemekten dolayı mahkûm etti.

Ortak Gözlemler

Bu vakaların tümü, şu ortak noktaları taşımaktadır:

• Tanıklar bilgi sahibi değil; sistem bozucu figürler olarak değerlendirilmektedir.
• Suikastlar yalnızca bireysel değil, sistematik susturma araçları olarak kullanılmıştır.
• Failler çoğu kez yargılansa da, azmettiriciler ya da siyasi bağlantılar tam olarak ortaya çıkarılamamıştır.
• Suikastlar sonucunda birçok ülkede siyasi krizler, hükümet değişiklikleri ve uluslararası davalar gündeme gelmiştir.
• Tanık koruma sistemlerinin yetersizliği, bu suikastların kolaylaşmasında önemli rol oynamıştır.

Öneriler

Bu çalışmada, yolsuzlukla mücadele sürecinde tanıkların oynadığı kritik rol ile bu tanıkların susturulmasına yönelik sistematik suikastların hukuki, siyasal ve toplumsal boyutları çok yönlü olarak incelenmiştir. Seçilmiş vakalardan elde edilen bulgular, suikastların sadece bireysel değil, aynı zamanda örgütsel ve devlet destekli olabileceğini; çoğu zaman delil zincirini koparmak, bilgi sızmasını engellemek ve yargı sürecini felce uğratmak amacı taşıdığını ortaya koymuştur.

Yolsuzlukla mücadelede etkinliğin sağlanabilmesi için tanıkların güvenliği, yalnızca teknik bir tedbir değil; aynı zamanda hukukun üstünlüğünün, yargı bağımsızlığının ve demokratik hesap verebilirliğin teminatı olarak değerlendirilmelidir.

Genel Bulgular

• Tanıklar hedefte: Yolsuzluk ve organize suç yapılarında bilgiye erişimi olan tanıklar, adli sürecin seyrini değiştirebilecek potansiyele sahip oldukları için doğrudan hedef hâline gelmektedir.
• Mafya-devlet-siyaset üçgeni etkili: Suikastların çoğu, yalnızca bireysel çıkarlar değil; derinleşmiş ve örgütsel hâle gelmiş çıkar yapılarının korunması amacıyla gerçekleştirilmiştir.
• Koruma mekanizmaları yetersiz: Türk hukukunda ve bazı diğer ülkelerde tanık korumaya yönelik yasal çerçeve bulunsa da uygulama ciddi zaaflar taşımaktadır. Kimlik koruma, yer değiştirme ve fiziki güvenlik tedbirleri çoğu zaman yeterince uygulanmamaktadır.
• Cezasızlık kültürü yaygın: Faillerin çoğu olayda ceza almadığı, azmettiricilerin ortaya çıkarılamadığı ve kamu görevlilerinin sorumluluklarının soruşturulmadığı görülmektedir.

Politika ve Reform Önerileri

• Tanık Koruma Sistemlerinin Güçlendirilmesi
  • Tanık Koruma Kurulu’nun etkinliği artırılmalı, uzman personel, psikolojik destek birimleri ve kolluk desteğiyle donatılmalıdır.
  • Yolsuzluk, organize suç ve kamu görevlilerinin yargılandığı dosyalarda özel koruma protokolleri geliştirilmelidir.
  • Tanıklık eden kişilere yönelik kimlik gizleme, yer değiştirme ve sosyal haklara erişim garantileri sağlanmalıdır.
• Bağımsız ve Güçlü Savcılık Mekanizmaları
  • Suikast şüphesi bulunan her olayda, bağımsız ve siyasal baskılardan uzak özel soruşturma birimleri kurulmalıdır.
  • Suç örgütlerinin tanık üzerindeki etkisine dair özel soruşturma rehberleri oluşturulmalı, savcı ve hâkimler düzenli olarak eğitilmelidir.
• Uluslararası İşbirliğinin Derinleştirilmesi
  • Europol, Interpol ve BM Suçla Mücadele Ofisi (UNODC) ile ortak tanık koruma protokolleri oluşturulmalı, bilgi paylaşımı kolaylaştırılmalıdır.
  • Türkiye gibi transit veya hedef ülke konumundaki devletler arasında ekstradisyon anlaşmaları ve tanık değişim programları yaygınlaştırılmalıdır.
• Sivil Toplum ve Medyanın Güçlendirilmesi
  • Tanıkların susturulmasına karşı kamuoyu bilinci artırılmalı, medya kuruluşları tehdit altındaki tanıklara görünürlük ve destek sağlamalıdır.
  • Sivil toplum örgütleri tarafından izleme mekanizmaları oluşturulmalı, suikastlara karşı dava takibi ve uluslararası baskı araçları devreye sokulmalıdır.
• Cezasızlıkla Mücadele
  • Her suikast vakasında azmettirici, ihmali bulunan kamu görevlileri ve sorumluluğu gizlemeye çalışan kişiler hakkında bağımsız yargılamalar başlatılmalı;
  • AİHM ve BM normları çerçevesinde yaşam hakkını koruma yükümlülüğü çiğnendiğinde, devletin sorumluluğu açık biçimde tespit edilmelidir.

Sonuç Yerine

Yolsuzlukla mücadele sadece teknik soruşturma yöntemlerine ve mevzuat reformlarına değil, aynı zamanda tanıklık gibi cesur bireysel katkıların etkin ve güvenli şekilde değerlendirilebildiği bir hukuki ve siyasi ortamın inşasına bağlıdır. Tanığın korunmadığı, ifadesinin güvence altına alınmadığı ve suikasta karşı etkin koruma sağlanmayan bir sistem, hem adaletin tecellisini engeller hem de demokrasiye olan toplumsal güveni zedeler.

Bu bağlamda tanık suikastları, yalnızca birer ceza hukuku vakası değil; aynı zamanda hukuk devleti ile organize suç arasındaki mücadeledeki kırılma anlarıdır.