Dijital ticaret, günümüz küresel ekonomisinin en hızlı büyüyen alanlarından biri haline gelmiştir. İnternet teknolojilerindeki gelişmeler, sınır-ötesi alışverişi hem işletmeler hem de tüketiciler için daha erişilebilir ve cazip kılmıştır. Ancak bu hızlı gelişim, beraberinde ciddi hukuki sorunları da gündeme getirmektedir. Farklı ülkelerin mevzuatları arasında uyumsuzluklar, elektronik sözleşmelerin geçerliliği, dijital kimlik doğrulama yöntemleri, veri koruma ve ödeme güvenliği gibi konular, uluslararası ticaret yapan taraflar için önemli riskler doğurmaktadır.

Küresel ölçekte güvenli, öngörülebilir ve şeffaf bir işleyişin sağlanabilmesi için dijital ticarete ilişkin uluslararası bir hukuki çerçevenin oluşturulması artık kaçınılmazdır. Böyle bir çerçeve, hem devletler hem de işletmeler açısından güveni artıracak, sınır-ötesi işlemleri kolaylaştıracak ve ticaretin sürdürülebilirliğine katkı sağlayacaktır.

Bu yazıda, dijital ticarette karşılaşılan hukuki zorlukları, mevcut uluslararası düzenlemeleri, ihtiyaç duyulan standartları ve Türkiye’nin bu süreçteki rolünü ele alacağız. Ayrıca, bu alanda Bıçak Hukuk Bürosu’nun sunduğu hukuki hizmetlere de değinerek, dijital ticaretin geleceğine yönelik kapsamlı bir değerlendirme sunulacaktır.

Dijital Ticaret ve Sınır-Ötesi İşlemlerin Hukuki Zorlukları

Dijital ticaret, fiziksel sınırların önemini azaltırken hukuki sınırların etkisini artırmaktadır. Dijital ticaret, sunduğu kolaylık ve hızın yanında, farklı hukuk sistemleri arasında doğan uyumsuzluklar nedeniyle çok sayıda hukuki zorluk barındırmaktadır. Bu zorluklar, hem işletmeler hem de tüketiciler açısından ciddi riskler doğurmakta ve sınır-ötesi işlemlerde güven sorununa yol açmaktadır.

Mevzuat Uyumsuzlukları

Her ülkenin kendi ulusal düzenlemeleri bulunmakta ve bu düzenlemeler genellikle birbirinden farklılık göstermektedir. Örneğin, Avrupa Birliği’nde tüketici hakları ve veri koruması ön planda iken, bazı ülkelerde serbest piyasa yaklaşımı tercih edilmektedir. Bu durum, aynı işlemin farklı ülkelerde farklı şekilde yorumlanmasına neden olmaktadır.

Elektronik Sözleşmelerin Geçerliliği

Dijital ortamda kurulan sözleşmelerin geçerliliği, imza ve ispat koşulları ülkeden ülkeye değişmektedir. Elektronik imza ve elektronik kayıtların delil olarak kabul edilip edilmeyeceği hususu, özellikle uyuşmazlıkların çözümünde büyük önem arz etmektedir.

Dijital Kimlik Doğrulama ve Güvenlik

Sınır-ötesi işlemlerde tarafların kimliklerinin doğrulanması, dolandırıcılık ve sahteciliğe karşı alınacak önlemlerin merkezinde yer almaktadır. Ancak ülkeler arasında dijital kimlik doğrulama yöntemlerinde bir standardın olmaması, güven sorunlarını artırmaktadır.

Veri Koruma ve Kişisel Verilerin İşlenmesi

Dijital ticaretin temelinde kişisel verilerin işlenmesi ve paylaşılması vardır. Avrupa Birliği’nin GDPR düzenlemesi küresel ölçekte bir standart oluştursa da, birçok ülkede veri koruma mevzuatı bulunmamakta ya da zayıf kalmaktadır. Bu da kullanıcı verilerinin güvenliğini ve ticari sırların korunmasını risk altına sokmaktadır.

Ödeme Güvenliği ve Finansal İşlemler

Dijital ticarette en önemli unsurlardan biri de ödeme sistemleridir. Kartlı ödemeler, elektronik para, kripto varlıklar gibi yöntemlerde güvenlik açıkları, kara para aklama ve dolandırıcılık riski öne çıkmaktadır. Uluslararası finansal düzenlemelerin farklılığı da işlemlerde öngörülebilirliği azaltmaktadır.

Yargı Yetkisi ve Uygulanacak Hukuk

Taraflar arasında doğabilecek bir uyuşmazlıkta hangi ülkenin mahkemelerinin yetkili olacağı ve hangi hukukun uygulanacağı en kritik sorulardan biridir. Sınır-ötesi e-ticaretin artmasıyla birlikte mahkemeler arasında yetki çatışmaları ve kararların icrasında güçlükler yaşanmaktadır.

Mevcut Uluslararası Düzenlemeler ve Yaklaşımlar

Dijital ticaretin sınır-ötesi boyutu, ulusal düzenlemelerin ötesinde uluslararası bir hukuki çerçeve oluşturulmasını gerekli kılmaktadır. Bu alanda çeşitli uluslararası kuruluşlar ve bölgesel yapılanmalar önemli adımlar atmış, farklı yaklaşımlar geliştirilmiştir.

Birleşmiş Milletler ve UNCITRAL Çalışmaları

Birleşmiş Milletler bünyesinde faaliyet gösteren UNCITRAL (United Nations Commission on International Trade Law), dijital ticaretin hukuki altyapısını destekleyen en önemli aktörlerden biridir. UNCITRAL Model Kanunları;

• Elektronik Ticaret Model Kanunu (1996),
• Elektronik İmza Model Kanunu (2001),
• Elektronik Transfer Edilebilir Kayıtlar Model Kanunu (2017)
  ile dijital ortamda sözleşmelerin, imzaların ve kayıtların hukuki geçerliliğini sağlamaya yönelik küresel standartlar oluşturmuştur.

Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) ve E-Ticaret Müzakereleri

DTÖ, dijital ticareti küresel ticaret sisteminin bir parçası olarak değerlendirmekte ve üye ülkeler arasında e-ticaret müzakereleri yürütmektedir. Amaç, elektronik ticarette gümrük vergileri, dijital ürünlerin dolaşımı ve hizmet sunumu gibi konularda ortak kurallar geliştirmektir. Ancak üye ülkeler arasında farklı önceliklerin bulunması, bu süreçte yavaş ilerlemeye neden olmaktadır.

OECD’nin Rolü

OECD, dijital ekonomi ve dijital ticaret konusunda politika önerileri ve standartlar geliştirmektedir. Özellikle veri serbest dolaşımı, tüketici güvenliği, vergi düzenlemeleri ve rekabet hukuku alanlarında OECD çalışmaları yol gösterici niteliktedir.

Avrupa Birliği Yaklaşımı

Avrupa Birliği, dijital ticareti kendi iç pazar stratejisinin merkezine almıştır.

• Genel Veri Koruma Tüzüğü (GDPR) ile veri güvenliği konusunda küresel ölçekte en katı standartlardan birini getirmiştir.
• Dijital Hizmetler Yasası (DSA) ve Dijital Pazarlar Yasası (DMA) ile dijital platformların sorumluluklarını düzenlemiştir.
• Tüketicilerin korunmasına yönelik direktiflerle sınır-ötesi işlemlerde yüksek güvenlik ve şeffaflık sağlanması amaçlanmaktadır.

ABD’nin Yaklaşımı

ABD, dijital ticarette daha çok serbest piyasa odaklı bir yaklaşım benimsemekte, inovasyonu ve girişimciliği ön plana çıkarmaktadır. Veri koruma konusunda AB’ye kıyasla daha parçalı bir sistem söz konusu olup, eyalet bazında farklı düzenlemeler mevcuttur (örneğin, Kaliforniya Tüketici Gizliliği Yasası – CCPA).

Asya Ülkeleri ve Yeni Nesil Dijital Ticaret Anlaşmaları

Asya’da Singapur, Japonya ve Güney Kore dijital ticaretin öncülerindendir. Özellikle Singapur’un önderliğinde imzalanan Dijital Ekonomi Ortaklığı Anlaşması (DEPA) ve Dijital Ticaret Anlaşması (DTA), dijital kimlik, veri akışı ve elektronik ödeme sistemlerinde sınır-ötesi uyumu sağlamayı hedefleyen yenilikçi düzenlemeler içermektedir.

Uluslararası düzeyde önemli ilerlemeler kaydedilmiş olsa da, halen küresel ölçekte bağlayıcı ve kapsayıcı bir çerçeve mevcut değildir. Ülkeler arasındaki farklı yaklaşımlar, dijital ticaretin önündeki en büyük engellerden biri olmaya devam etmektedir.

Türkiye’de Hukuki ve Kurumsal Çerçeve

Türkiye, dijital ticaretin gelişimini desteklemek amacıyla son yıllarda kapsamlı yasal düzenlemeler yapmış ve bu alanda kurumsal mekanizmalar oluşturmuştur. Ancak mevcut çerçevenin uluslararası standartlarla uyumu ve uygulamadaki etkinliği, üzerinde tartışma gerektiren konulardır.

Anayasal ve Yasal Dayanaklar

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın temel hak ve özgürlüklere ilişkin hükümleri, dijital ticaret bağlamında da uygulanmaktadır. Bunun yanında;

• Türk Borçlar Kanunu elektronik ortamda kurulan sözleşmelerin geçerliliğini,
• Elektronik İmza Kanunu (2004) güvenli elektronik imzanın elle atılan imzayla aynı hukuki sonucu doğuracağını,
• Elektronik Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanun (2014) e-ticaret faaliyetlerini, hizmet sağlayıcıların yükümlülüklerini ve tüketici haklarını,
• Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (2016) veri işleme, saklama ve paylaşma süreçlerini,
• Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun ise çevrimiçi alışverişte tüketici haklarını düzenlemektedir.

Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar

Dijital ticarete ilişkin çeşitli kurumlar farklı roller üstlenmektedir:

• Ticaret Bakanlığı, elektronik ticaretin genel düzenleyicisi ve denetleyicisidir.
• Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), elektronik iletişim, dijital kimlik ve siber güvenlik boyutunda görev alır.
• Kişisel Verileri Koruma Kurumu (KVKK), kişisel verilerin işlenmesini denetler.
• Mali Suçları Araştırma Kurulu (MASAK), kara para aklama ve terörün finansmanı risklerine karşı dijital ödeme sistemlerini takip eder.
• Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ve Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), dijital finansal işlemler ve elektronik ödeme hizmetleriyle ilgili düzenleme yapar.

Yargısal Denetim ve İçtihatlar

Türk yargı organları, dijital ticarete ilişkin uyuşmazlıklarda giderek artan oranda karar vermektedir.

• Yargıtay elektronik sözleşmelerin geçerliliği ve tüketici uyuşmazlıkları konusunda içtihatlar geliştirmektedir.
• Anayasa Mahkemesi, dijital alanda temel hak ihlalleri (özellikle ifade özgürlüğü ve kişisel verilerin korunması) bağlamında kararlar vermektedir.
• Ayrıca, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) kararları da Türkiye açısından bağlayıcı olduğundan, dijital ticaretle dolaylı bağlantılı birçok konuda iç hukuk uygulamasına yön vermektedir.

Güçlü ve Zayıf Yönler

Türkiye’nin güçlü yönleri arasında, dijital ticareti düzenleyen geniş kapsamlı mevzuata sahip olması ve uluslararası standartlara uyum çabaları öne çıkmaktadır. Ayrıca genç ve dijitalleşmeye açık nüfus, güçlü bir e-ticaret potansiyeli yaratmaktadır. Ancak;

• Kurumlar arası koordinasyon eksikliği,
• Yargı süreçlerinin yavaşlığı,
• Mevzuatın sık değişmesi ve öngörülebilirlik eksikliği,
  zayıf yönler arasında yer almaktadır.

Karşılaşılan Sorunlar ve Uygulamadaki Zorluklar

Dijital ticaretin hukuki çerçevesi hem uluslararası düzeyde hem de Türkiye özelinde önemli ilerlemeler kaydetmiş olsa da, uygulamada birtakım sorunlar devam etmektedir. Bu sorunlar, sınır-ötesi işlemlerin güvenilirliğini ve öngörülebilirliğini azaltmakta, tarafların ticari risklerini artırmaktadır.

Hukuki Belirsizlikler ve Mevzuat Farklılıkları

Farklı ülkelerin mevzuatları arasındaki uyumsuzluk, dijital ticarette en temel sorunlardan biridir. Elektronik sözleşmelerin geçerliliği, elektronik imzanın tanınması, kişisel verilerin korunması ve ödeme güvenliği konularında ülkeler arasında yeknesaklık sağlanamaması, uluslararası işlemlerde belirsizlik yaratmaktadır.

Yargı Yetkisi ve Uygulanacak Hukuk Sorunları

Taraflar arasında ortaya çıkan uyuşmazlıklarda hangi ülkenin mahkemesinin yetkili olacağı ve hangi hukukun uygulanacağı önemli bir tartışma konusudur. Mahkemeler arasında yetki çatışmaları, kararların tanınması ve tenfizinde yaşanan güçlükler, özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler için caydırıcı bir etki yaratmaktadır.

Kurumlar Arası Koordinasyon Eksiklikleri

Türkiye’de ve birçok ülkede, dijital ticareti ilgilendiren düzenleyici kurumlar arasında yetki karmaşası ve koordinasyon eksiklikleri bulunmaktadır. Bu durum, uygulamanın etkinliğini azaltmakta ve bazen mükerrer yaptırımlara yol açmaktadır.

Tüketici ve Veri Korumasındaki Boşluklar

Her ne kadar yasal düzenlemeler yapılmış olsa da, uygulamada tüketicilerin korunması ve kişisel verilerin güvenliği konusunda hâlen zafiyetler yaşanmaktadır. Özellikle sınır-ötesi işlemlerde veri paylaşımı ve güvenli saklama sorunları ön plana çıkmaktadır.

Dijital Ödeme Sistemlerinde Güvenlik Riskleri

Elektronik ödeme sistemleri, dijital ticaretin temel yapı taşlarından biridir. Ancak sahtecilik, kara para aklama, kimlik hırsızlığı ve siber saldırılar, ödeme güvenliğini tehdit etmektedir. Türkiye’de MASAK, BDDK ve BTK gibi kurumlar düzenleme ve denetim görevini yerine getirse de, uluslararası boyutta koordinasyon eksiklikleri sürmektedir.

Uyuşmazlık Çözüm Mekanizmalarının Yetersizliği

Mevcut yargısal yollar çoğu zaman uzun, maliyetli ve teknik açıdan yetersiz kalmaktadır. Alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerinin (tahkim, arabuluculuk) dijital ticarete uyarlanması yönünde eksiklikler bulunmaktadır.

Çözüm Önerileri ve İyi Uygulama Örnekleri

Dijital ticarette karşılaşılan hukuki sorunların ve uygulamadaki zorlukların aşılabilmesi için hem uluslararası hem de ulusal düzeyde kapsamlı çözümler geliştirilmesi gerekmektedir. Bu çözümler, ortak standartların benimsenmesi, düzenleyici kurumlar arasında koordinasyonun artırılması ve alternatif uyuşmazlık çözüm mekanizmalarının güçlendirilmesiyle mümkün olacaktır.

Uluslararası İş Birliğinin Güçlendirilmesi

Dijital ticaretin doğası gereği sınır-ötesi boyutu baskındır. Bu nedenle tek bir ülkenin düzenlemeleriyle kalıcı çözümler üretmek mümkün değildir. Devletler arasında ortak düzenlemeler yapılması, çok taraflı anlaşmaların teşvik edilmesi ve uluslararası kuruluşların rolünün güçlendirilmesi kritik öneme sahiptir.

Ortak Standartların ve Karşılıklı Tanıma Mekanizmalarının Geliştirilmesi

Elektronik imza, elektronik sözleşme, dijital kimlik ve veri koruma gibi alanlarda ortak standartlar belirlenmesi, sınır-ötesi işlemlerde güveni artıracaktır. Karşılıklı tanıma mekanizmalarıyla, bir ülkede geçerli olan dijital işlemlerin diğer ülkelerde de aynı şekilde tanınması sağlanmalıdır.

Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yollarının Dijitalleşmesi

Tahkim ve arabuluculuk gibi mekanizmaların dijital ortama uyarlanması, uyuşmazlıkların hızlı, düşük maliyetli ve etkin bir şekilde çözülmesini mümkün kılacaktır. Online uyuşmazlık çözüm (ODR – Online Dispute Resolution) sistemleri, uluslararası dijital ticaret için kritik bir araçtır.

İyi Uygulama Örnekleri

• Avrupa Birliği: GDPR ile veri korumasında yüksek standartlar, DSA ve DMA ile platformların sorumlulukları düzenlenmiştir. Bu yaklaşım, küresel ölçekte referans haline gelmiştir.
• Singapur: Dijital Ekonomi Ortaklığı Anlaşması (DEPA) ve Dijital Ticaret Anlaşması (DTA) ile sınır-ötesi veri akışı, dijital kimlik ve elektronik ödemeler için örnek teşkil eden düzenlemeler getirmiştir.
• UNCITRAL Model Kanunları: Elektronik sözleşmelerin, imzaların ve kayıtların geçerliliğini sağlamak amacıyla dünya çapında kabul gören model hükümler sunmaktadır.

Türkiye için Öneriler

Türkiye açısından, dijital ticarette güvenliğin ve öngörülebilirliğin artırılması için şu adımlar önemlidir:

• Uluslararası anlaşmalara daha etkin katılım sağlanması,
• Düzenleyici kurumlar arasında koordinasyonun güçlendirilmesi,
• Elektronik imza ve dijital kimlik doğrulamada uluslararası standartlarla tam uyum,
• ODR mekanizmalarının Türk hukukuna entegre edilmesi,
• İşletmeler ve tüketiciler için farkındalık artırıcı eğitim ve rehberlik çalışmaları yapılması

Değerlendirme

Dijital ticaret, günümüz küresel ekonomisinin en hızlı büyüyen alanlarından biri olarak, işletmeler ve tüketiciler için büyük fırsatlar sunmaktadır. Ancak bu gelişim, farklı hukuk sistemleri arasındaki uyumsuzluklar nedeniyle ciddi hukuki belirsizlikler ve güven sorunları yaratmaktadır. Elektronik sözleşmelerin geçerliliği, dijital kimlik doğrulama, veri koruma, ödeme güvenliği ve yargı yetkisi gibi konular, uluslararası ticaretin güvenliğini ve sürdürülebilirliğini doğrudan etkilemektedir.

Uluslararası alanda Birleşmiş Milletler, UNCITRAL, DTÖ, OECD gibi kuruluşların çabaları önemli bir hukuki zemin oluşturmuştur. Avrupa Birliği’nin veri koruması ve platform düzenlemelerine ilişkin bütüncül yaklaşımı, Singapur’un sınır-ötesi dijital ticaret anlaşmaları gibi uygulamalar, devletler açısından yol gösterici olmuştur. Ancak hâlen küresel ölçekte bağlayıcı, yeknesak ve kapsamlı bir hukuki çerçeve bulunmamaktadır.

Türkiye, dijital ticaretin gelişimini destekleyecek geniş bir mevzuata sahiptir. Elektronik imza, elektronik ticaret, kişisel verilerin korunması ve tüketici haklarına ilişkin düzenlemeler, uluslararası standartlarla büyük ölçüde uyumludur. Buna rağmen, kurumlar arası koordinasyon eksikliği, yargı süreçlerinin yavaşlığı ve düzenlemelerin sık değişmesi, uygulamanın etkinliğini zayıflatmaktadır.

Gelecekte dijital ticaretin sağlıklı gelişimi için üç temel unsur ön plana çıkmaktadır:

• Güven – Tüketici ve işletmelerin verilerinin korunması, elektronik sözleşmelerin ve ödemelerin güvence altına alınması,
• Öngörülebilirlik – Hukuki belirliliğin sağlanması, uyuşmazlık çözüm yollarının etkinleştirilmesi,
• İş Birliği – Uluslararası düzenlemelere uyum, ortak standartların geliştirilmesi ve karşılıklı tanıma mekanizmalarının işletilmesi.

Bıçak Hukuk Bürosu, bu çerçevede dijital ticaret alanında faaliyet gösteren şirketlere; mevzuata uyum, sözleşme hazırlanması ve denetlenmesi, kişisel verilerin korunması, ödeme sistemleri ve uyuşmazlık çözümü konularında kapsamlı hukuki hizmetler sunmaktadır. Böylelikle müvekkillerinin uluslararası dijital ticaret ortamında güvenli ve öngörülebilir şekilde faaliyet göstermelerine katkı sağlamaktadır.